Follow Us

Facebook Twitter Youtube

  • मुख्यपृष्ठ
  • समाचार
  • देश
    • प्रदेश १
    • प्रदेश २
    • प्रदेश ३
    • प्रदेश ४
    • प्रदेश ५
    • प्रदेश ६
    • प्रदेश ७
  • मनोरञ्जन
  • सूचना–प्रविधि
  • आर्थिक
  • प्रवास
  • खेल
  • बिचार
  • फोटो फिचर
Menu
  • मुख्यपृष्ठ
  • समाचार
  • देश
    • प्रदेश १
    • प्रदेश २
    • प्रदेश ३
    • प्रदेश ४
    • प्रदेश ५
    • प्रदेश ६
    • प्रदेश ७
  • मनोरञ्जन
  • सूचना–प्रविधि
  • आर्थिक
  • प्रवास
  • खेल
  • बिचार
  • फोटो फिचर

राजनीतिक अन्योलको जिम्मा कसले लिने ?

  • प्रकाशित मितिः ३० श्रावण २०७७, शुक्रबार १८:१६
  • लेखकः गुरुराज घिमिरे

राजनीति मानव सेवाको सशक्त माध्यम हो । यो साधन मात्र हो, साध्य होइन । मानव सेवा भन्नुको मतलव जनसेवा अर्थात समाज र राष्ट्रको सेवा नै हो । हुन त राजनीति बाहिर बसेर पनि समाज र राष्ट्रका लागि योगदान पुर्याउन सकिन्छ । तर सेवाका लागि राजनीति जति प्रभावकारी र उपयुक्त माध्यम अर्काे हुन सक्तैन । संसारमा पैदा भएका सबै मानिस एकै हुन् र उनीहरुको बढीभन्दा बढी कसरी कल्याण गर्न सकिन्छ भन्ने विचार नै सही अर्थमा राजनीति हो । यो देश काल परिस्थितिअनुसार फरक फरक हुन सक्छ । तर बद्नियतपूर्ण सिद्धान्त र उद्देश्य भएको राजनीति बाहेक समग्रमा राजनीतिको उद्देश्य एउटै हो । अर्थात् राजनीतिले भन्ने गरेको र गर्न खोजेको कुरा उही हो ।

धर्मले इहलौकिक र पारलौकिक दुवै जीवनको बारेमा चिन्तन गर्दछ । अर्थात् मानिस जीवित हुँदा र मृत्युपश्चातको अवस्थाको विषयमा समेत धर्मका आफ्ना मौलिक मान्यता र मार्ग निर्देशहरु छन् । तर राजनीतिले भने अलौकिक कुरा सोच्दैन । मानिसले भोगिरहेको यथार्थभन्दा टाढा भाग्नुलाई सायद राजनीति मानिदैन । त्यसैले हामीले बुझ्नु पर्छ कि राजनीति नागरिकका क्षमता र महत्त्वाकाङ्क्षाको व्यस्थापन नै हो । व्यक्तिले भोगिरहेको निजी जीवनमा आइपर्ने समस्यादेखि मानिसका सामूहिक स्वार्थ, सङ्कट र आवश्यकताका बारेमा समेत राजनीतिले ध्यान दिन्छ र दिनुपर्दछ । यदि त्यसो गर्दैन भने त्यो छद्म राजनीति हो, सच्चा राजनीति होइन ।

राज्यको उत्पत्तिसँगै राजनीतिको समेत उदय भयो । राजनीतिले नै राज्य सञ्चालनको अभिभारा सम्हाल्यो । यसका निम्ति सिद्धान्तको रचना गरियो । यस्ता सिद्धान्तहरुमा मतभेद चर्किंदै जाँदा विभिन्न धारा र वादहरुको प्रतिपादन भयो । यसैको निरन्तरता आजपर्यन्त छ र कतिपय देशमा वादको द्वन्द्वले त्यहाँको समाज धराशायी भएको छ र मानिसहरुले अनगिन्ती दुःख पाएका छन् । यस आलेखको उद्देश्य संसारमा वादको नाममा भएका द्वन्द्वको लेखाजोखा गर्नु होइन । त्यसैले अहिले नेपालको राजनीतिमा व्यतीत भएको समय, क्रियाशील प्रवृत्ति र व्यवहारका बारेमा थोरै चर्चा गरौँ ।

कुनै पनि संस्था वा समाजले असल नेतृत्व भेट्यो भने त्यसको चाँडै उन्नति हुन्छ । हाम्रो दुर्भाग्य नै हो कि नेपाली समाजले त्यस्ता पात्रहरु पाउन सकेन । एकीकरण पश्चातको लामो अवधि अन्धकारमा नै बित्यो । पद्धति बस्न सकेन र संस्थाहरुको निर्माण पनि हुन सकेन । बन्द समाजमा नागरिक अधिकारको अभ्यास, संस्थाहरुको निर्माण र सामाजिक उन्नतिको गुञ्जायस रहँदैन । हामीले लामो समयसम्म भोगेको निरङ्कुश राजतन्त्रात्मक सामन्ती समाजले नागरिक जीवनलाई नै अभिशाप पूर्ण र नारकीय बनाइदियो । जसको प्रतिफल र दुष्प्रभाव आजसम्म हामी झेलिरहेका छौँ ।

अमेरिकी विचारक जोन हल्टले राज्यले नयाँ पुस्तामा पर्याप्त लगानी गर्नुपर्ने कुरालाई अधिक महत्त्व दिएका छन् । त्यति मात्र होइन, उनको त हाक्का हाक्की मत छ कि केटाकेटीलाई सानैदेखि आफ्नो राष्ट्रलाई चिन्न मद्दत पुग्ने गरेर शिक्षा दिनु पर्दछ । उनीहरुलाई आफ्नो राष्ट्रको ऐतिहासिक गौरव, परम्परा र संस्कृतिका अमूल्य निधिहरु चिनाउनु अति आवश्यक छ । सँगसँगै समकालीन समाजका चुनौतीहरु के के हुन् भन्ने कुरा थाहा दिनु पर्दछ । साथै भविष्यमा सुखद् जीवन बाँच्न अहिल्यैबाट कस्तो तयारी गर्नु पर्छ भन्ने कुरासमेत सिकाउनु पर्छ । यी सबै कुरा थाहा पाएको र बुझेको नयाँ पुस्ताले बल्ल समाजलाई राम्रो नेतृत्व प्रदान गर्न सक्छ । यी कुरा किन उद्धृत गरिएको हो भने हाम्रो समाजमा यस्तो उन्नत चेतना भएको पात्र पैदा हुनै सकेन । राम्रो सम्भावना भएका व्यक्तिहरुले प्रोत्साहन पाउन सकेनन् । त्यसैले इतिहासका धेरै वर्षहरु अनुत्पादक रूपमा खेर गए ।

  हामी विसं २००७ यताको सत्तरी वर्षकै चर्चा गरौँ । भारतीय स्वतन्त्रता सङ्ग्राममार्फत संसारको राजनीतिलाई बुझेका काँग्रेस संस्थापक बीपी कोइरालाले नेपाली काँग्रेस र बहुदलीय प्रजातन्त्रको माध्यमबाट नेपाललाई अघि बढाउन कोसिस गरेका थिए । तर या त उनले तत्कालीन समाजको मनोविज्ञान र समयको चेतनास्तरभन्दा आफूलाई धेरै अघि बढाउन खोजे या त राजनीतिक परिवर्तनलाई आत्मसात गर्न नचाहने रुढिवादी तत्वले समाजको चौतर्फी विकास र उनलाई रोक्न खोजे, आखिर यही द्वन्द्वको चपेटामा परेर इतिहासको थप तीस वर्ष खेर गए । सात साल ताका नै कम्युनिस्ट पार्टी खोलेर राजनीतिमा सक्रिय पुष्पलालले राज्य सञ्चालनको अवसर नै पाएनन् । परम्परागत कम्युनिस्ट चरित्रभन्दा उदार धारणा राख्ने उनको परीक्षण नै हुन पाएन ।

पहिलो कुरा त नेपाललाई विश्वको साम्राज्यवादी चपेटाबाट जोगाएर स्वतन्त्र, सार्वभौम र स्वाधीन राष्ट्रको रूपमा सुरक्षित गर्न नै धौधौ पर्याे । शाहवंशीय राजा पृथ्वीनारायण शाह, श्री ३ बनेका राणाहरु र बीपी कोइराला तीनैथरी व्यक्ति र शक्तिका आआफ्ना मौलिक योगदानका कारण नेपाल सुरक्षित रहन गयो । उत्तर र दक्षिण दुवैतिरको घनघोर आक्रमणलाई निस्तेज पारेर नेपाली पुर्खाहरुले नेपालको अस्तित्व जोगाए । सात सालपछि ब्रिटिस उपनिवेशको साम्राज्यवादी बिरासत र चिन्तन बोकेका स्वतन्त्र भारतका नयाँ शासकहरुले समेत नेपाललाई निल्न नखोजेको होइनन्, जुन प्रयास आज पर्यन्त जारी छ । सानो र कमजोर छिमेकी राष्ट्रको स्वतन्त्रता र स्वाभिमानलाई समाप्त पारेर आफ्नो अधिनायकत्व लाद्न खोज्ने प्रवृत्ति छर्लङ्गै देखिन्छ ।

मूल कुरा २०४६ को परिवर्तनपश्चात नेपाललाई प्राप्त समयको पनि राम्रो सदुपयोग हुन सकेन । पुनस्र्थापित प्रजातन्त्र अर्थात् लोकतन्त्रले आफ्नो मौलिकता र संस्कृतिलाई स्थापित र विकसित गर्न सकेन । कम्युनिस्ट संस्थापक पुष्पलालको चिन्तनभन्दा फरक हिंसाको बलमा उदाएको कम्युनिस्ट पार्टीले पनि स्विकारेको बहुदलीय व्यवस्थालाई राजनीतिक दलहरुको आपसी समन्वय र सहकार्यबाट समृद्ध तुल्याउनु पर्दथ्यो । तर त्यसो हुन सकेन । राजनीतिक दलहरुले नै निसङ्कोच रूपमा यसको जिम्मा लिनुपर्छ । दलहरु बीचको आपसी कलहले नै माओवादी हिंसा र शाही निरङ्कुशताको धरातल तयार गरिदियो । अन्ततः राजनीतिक दलहरु र विद्रोही माओवादी सहितको समझदारी र प्रयासमा झण्डै अढाई सय वर्ष लामो शाहवंशीय राजतन्त्रको उन्मूलन भयो ।

त्यस यता समेत बाह्र वर्ष व्यतीत भइसकेको छ । यसबिचमा सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको संस्थागत विकास हुनुबाहेक बहुदल कालको बाह्र वर्षको एकछेउ पनि विकास हुन सकेको छैन । जनता विस्तारै निराश हँुदै गएका छन् । झण्डै दुई तिहाइ जनमत प्राप्त गरेको नेकपाको सरकारले समेत केही गर्न नसकेपछि त वर्तमान राजनीतिक प्रणाली माथि समेत प्रश्न उठ्न थालेको छ । यो स्वाभाविक पनि हो । नयाँ पुस्ता साँच्चै निराश छ । आफ्नै देशमा आफ्नो भविष्य नदेखेर विदेशिएका नेपालीहरु नेपालको राजनीतिक नेतृत्वसँग असाध्यै आक्रोशित छन् । देशभित्र सामाजिक मुद्दामा आधारित ठूलठूला गैरराजनीतिक युवा आन्दोलन उठ्न थालेका छन् । वर्तमान राजनीतिक प्रणालीका लागि यो शुभ सङ्केत होइन । समाजमा शान्ति र अमनचयन छैन । देशको आर्थिक अवस्था ओह्रालो लागेको छ । अब प्रश्न उठ्छ, यो बाह्र वर्षको जिम्मा कसले लिने ?

बहुदलकालभित्र नेपाली समाजमा बढेको बेथितिको जिम्मा निश्चित रूपमा काँग्रेसले लिनु पर्दछ । त्यस अवधिमा अरू पार्टीहरु समेत सरकारमा सामेल नभएका होइनन् तर राजनीतिक रूपमा काँग्रेस नै सर्वशक्तिमान र अगुवा रहेकाले अरू दलमाथि दोष थुपारेर उसले उन्मुक्ति पाउँदैन । अरू दलहरुको भूमिका सहायक मात्र रहेको त्यस अवधिमा राजनीतिलाई सही रूपमा अघि बढाउने कार्यमा निकै ठूला कमजोरी भए, जसलाई गिरिजाप्रसाद कोइरालाले पछिल्लो समयमा गम्भीरतापूर्वक सच्याउनु भयो । आखिर त्यही प्रयत्न नै ऐतिहासिक संविधानसभा र आजको सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक नेपाल हो । राजनीतिमा लागेका नेता र अन्य व्यक्तिका लागि यो निकै ठूलो शिक्षा हो, आगामी दिशानिर्देश हो । व्यक्ति, दलले कमजोरी सुधारेर अघि बढ्ने अवसर हो ।

अब थोरै चर्चा गरौँ पछिल्लो बाह्र वर्षको । यो अवधि उत्साहको अवधि बन्न सकेन । हामी सबैले के बुझ्नु पर्छ भने आन्दोलन र क्रान्तिमा आधारभूत फरक छ । आन्दोलनले सामान्य फेरबदल र सुधारको माग तथा अपेक्षा गर्दछ । तर क्रान्ति भनेको परिवर्तन हो र यो सामान्य सुधारबाट पूर्ण हँुदैन । क्रान्तिका निकै ठूला अपेक्षा हुन्छन् । यसबाट परम्परागत संरचना, पद्धति, प्रवृत्तिहरु र संस्कृतिमा नै बदलाव आउँछ । ०६२÷०६३ को परिवर्तन त झन् यूगान्तकारी थियो । राजनीतिक दल र जनताले ठूलो जोखिम उठाएका थिए । यसको सोझो अर्थ आशा पनि धेरै थिए र छन् पनि । तर परिवर्तनले उत्साहको बाटो समात्न सकेन । अब प्रश्न उठ्छ, यसका लागि जिम्मेवार को त ? २०४६ पछि ०५९ सम्मको जिम्मा काँग्रेसले लिनु पर्छ भने जस्तै ०६५ पछिको जिम्मा कसले लिने ? निश्चित रूपमा माओवादी, एमाले हुँदै एकतापछि बनेको नेकपाले लिनुपर्छ कि पर्दैन ?

   सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको संविधान जारी भएपछि सम्पन्न प्रथम संसदीय निर्वाचनमा सहज बहुमत प्राप्त गरेको नेकपाले यतिबेला देशमा एकलौटी सरकार चलाइरहेको छ । राजनीतिक स्थायित्व, विकास र समृद्धिको नारा दिएर सरकारमा पुगेको दलले यसबीचमा गरेका कामहरु जनभावना अनुकुल छन् त ? हामी गम्भीर समीक्षा गर्ने ऐतिहासिक मोडमा उभिएका छौँ । सबैभन्दा दुःखको कुरा त के छ भने वर्तमान सरकारले अहिलेसम्म जनतालाई उत्साहित पार्ने एउटा पनि काम गर्न सकेको छैन र समय आधाभन्दा ज्यादा व्यतीत भइसकेको छ । यसको सङ्केत वर्तमान सरकारले पूरा अवधिसम्म पनि गतिलो काम गर्न सक्ने छैन । उसले निर्वाचनको दौरानमा लगाएको नारा निरर्थक हुनेछ र जनतामा चरम निराशा थपिने छ । यसको जिम्मा कसले लिने ? अरूको थाप्लोमा दोष थोपरेर आफू उम्किने सुविधा वर्तमान सरकार र नेकपासँग छैन ।

  हामी इतिहासको जटिल र खतरनाक मोडमा छौँ । स्थापित राजनीतिक प्रणालीले जरो गाडेको छैन । बहुमतको सरकार असफल छ । जनता असन्तुष्ट छन् र नयाँ पुस्ता निराशा एवं वर्तमान राजनीतिप्रति नै आक्रोशित छ । यस्तै बेलामा विदेशी स्वार्थले टाउको उठाउने हो र घरेलु पुनरुत्थानवादीहरु चलमलाउने हुन् । के हामीसँग यति कुरा बुझ्न सक्ने सामथ्र्य छैन त ? छ भने राष्ट्रिय राजनीतिमा सुधार खै त ? नेपालमा कुनै राजनीतिक दुर्घटना निम्तियो भने जिम्मा कसले लिने ? कि आजसम्मका सबै राजनीतिक उपलब्धिहरु गुमाएर अर्काे क्रान्तिको प्रतीक्षा हो ? हामीले राम्ररी बुझे हुन्छ, त्यसबेला जनताले साथ दिने नयाँ शक्ति उदाइसकेको हुनेछ ।

Soc: ratopati.com

सेयर गर्नुहोसः

Share on facebook
Share on twitter
Share on linkedin
Share on pinterest
Share on tumblr
Share on whatsapp
Share on email

प्रतिक्रिया

अन्य समाचारहरु

कसैको स्वार्थका निम्ति सरकार परिवर्तन हुँदैनः मन्त्री गुरुङ

सामाजिक दूरी कायम गर्दै कालीगण्डकी स्नान

नयाँ नक्साबारे भारतीय विदेश सचिवसँग कुराकानी हुने

ताजा समाचार​

कसैको स्वार्थका निम्ति सरकार परिवर्तन हुँदैनः मन्त्री गुरुङ

सामाजिक दूरी कायम गर्दै कालीगण्डकी स्नान

नयाँ नक्साबारे भारतीय विदेश सचिवसँग कुराकानी हुने

चर्चित फुटबलर म्याराडोनाको निधन

 सर्बाधिकार सुरक्षित jananigrani.com  अनलाईन पत्रिका Designed By: Hari Karki